უკრაინის სამშვიდობო მოლაპარაკებები – უკრაინის, აშშ-ს და რუსეთის პოზიციები

ავტორი: გიორგი ბილანიშვილი

ბოლო ხანებში საკმაოდ გახშირდა ერთი მხრივ აშშ-რუსეთისა და მეორე მხრივ  აშშ-უკრაინის მოლაპარაკებები უკრაინაში ომის დასრულების თაობაზე. მიუხედავად იმისა, რომ მოლაპარაკებების დინამიკა საკმაოდ მაღალია, რაიმე ხელშესახები შედეგი ჯერ-ჯერობით არ ჩანს. ამ ეტაპზე გამოკვეთილი ზოგადი ტენდენციის თანახმად, პროცესები უფრო მეტად მოსკოვის ინტერესების შესაბამისად ვითარდება. შესაბამისად, მოსკოვი ცდილობს საკუთარი უპირატესობის გარდასახვას უპირობო გამარჯვებაში, რაც პუტინის რეჟიმისთვის, როგორც შიდა ისე საგარეო თვალსაზრისით უდიდესი წარმატება იქნება.

უკრაინის პოზიციები ტრამპი-ზელენსკის შეხვედრის შემდეგ

აშშ-ის საპრეზიდენტო არჩევნებში ტრამპის გამარჯვებამ გააჩინა რუსეთის მიმართ მანამდე არსებული მკაცრი მიდგომის შეცვლისა და შესაბამისად, უკრაინის მდგომარეობის გაუარესების მოლოდინი. თებერვალში განახლდა აშშ-რუსეთის ოფიციალური კონტაქტები. მათ შორის, შედგა ტრამპი-პუტინს სატელეფონო საუბარი  და ასევე გაიმართა  აშშ-რუსეთის მაღალი დონის დელეგაციების მოლაპარაკებები ერ-რიადში, რამაც აჩვენა, რომ ვაშინგტონსა და მოსკოვს შორის გარიგება სავსებით შესაძლებელია. ამის საპირისპიროდ, გაჩნდა აშშ-უკრაინის ურთიერთობების გაუარესების ტენდენცია. უკრაინის მდგომარეობა დამძიმდა 28 თებერვალს ოვალურ კაბინეტში გამართული შეხვედრის შემდეგ, რომლის დროსაც სიტყვიერი შელაპარაკება მოხდა პრეზიდენტ ტრამპს, ვიცე-პრეზიდენტ ჯეი დი ვენსსა და პრეზიდენტ ზელენსკის შორის. ამ შეხვედრის შემდეგ აშშ-მ მიიღო უკრაინისთვის სამხედრო დახმარებისა და სადაზვერვო ინფორმაციის მიწოდების შეწყვეტის გადაწყვეტილება. აშშ-ის მიერ უკრაინისთვის სადაზვერვო ინფორმაციის გაზიარების შეწყვეტამ, როგორც ჩანს ხელი შეუწყო რუსეთის წარმატებულ სამხედრო ოპერაციას კურსკის ოლქში, რომლის შედეგადაც უკრაინელმა სამხედროებმა დატოვეს ქალაქი სუჯა და ასევე იმ ტერიტორიების უდიდესი ნაწილი, რომლებსაც 2024 წლის აგვისტოს შემდეგ კურსკში აკონტროლებდნენ. შედეგად, უკრაინის არცთუ ძლიერი პოზიციები რუსეთთან მოლაპარაკებებში კიდევ უფრო შესუსტდა.

ოვალურ კაბინეტში გამართული შეხვედრის შემდეგ კიევი გამალებით ცდილობდა ვაშინგტონთან ურთიერთობების აღდგენას. როგორც ჩანს, ამაში მას ევროპელი პარტნიორებიც უწევდნენ დახმარებას, რამაც დადებითი შედეგი გამოიღო, რადგან 11 მარტს ჯედაში აშშ-უკრაინის მოლაპარაკებები ჩაინიშნა. ბუნებრივია, ამ შეხვედრას დიდი მნიშვნელობა ქონდა რაზეც თუნდაც ის ფაქტი მეტყველებს, რომ დიდი ბრიტანეთის პრემიერ მინისტრის კირ სტარმერის მრჩეველი უსაფრთხოების საკითხებში ჯონათან პაუელი თავად იყო ჩასული უკრაინაში, რათა ჯედაში გასამართი შეხვედრის წინ კონსულტაციები გაეწია პრეზიდენტ ზელნსკისა და უკრაინის დელეგაციისთვის, ოვალურ კაბინეტში მომხდარი გაუგებრობის განმეორების თავიდან ასარიდებლად.  

ჯედაში აშშ-უკრაინის მოლაპარაკებებმა რთულად, მაგრამ მაინც წარმატებით ჩაიარა.  უკრაინული მხარე დათანხმდა ცეცხლის შეწყვეტას 30 დღით. რაც უფრო მნიშვნელოვანია, ამ შეხვედრის შემდეგ აშშ-მ განაახლა უკრაინისთვის შეიარაღებისა და სადაზვერვო ინფორმაციის მიწოდება. შეხვედრაზე ასევე განიხილეს ჰუმანიტარული საკითხები, ისეთი როგორც არის დატყვევებული სამხედროების გაცვლა, დაკავებული სამოქალაქო პირების გათავისუფლება და უკრაინის ტერიტორიიდან რუსეთის მიერ გატაცებული ბავშვების უკან დაბრუნება. ამ საკითხების გარდა, უკრაინული მხარე კიდევ ორ მნიშვნელოვან პირობას აყენებს სამშვიდობო შეთანხმების გასაფორმებლად. კერძოდ, იგი არ აპირებს რუსეთის მიერ ნაწილობრივ ოკუპირებული ოთხი რეგიონის (ლუგანსკი, დონეცკი, ხერსონი, ზაპოროჟიე) იმ ტერიტორიების დათმობას, რომლებსაც უკრაინელები აკონტროლებენ. ასევე, ითხოვს უსაფრთხოების მყარ საერთაშორისო გარანტიებს, რომლებიც ამოქმედდება იმ შემთხვევაში თუ რუსული მხარე დაარღვევს ცეცხლის შეწყვეტის შეთანხმებას.

აშშ-ის ძალისხმევა ცეცხლის შეწყვეტაზე შეთანხმების გასაფორმებლად

ჯედაში უკრაინულ მხარესთან გამართული შეხვედრის შემდეგ სახელმწიფო მდივანმა მარკო რუბიომ განაცხადა, რომ ისინი 30 დღით ცეცხლის შეწყვეტის თაობაზე წინადადებას რუსულ მხარეს წარუდგენდნენ, რითაც მისი შეფასებით, ბურთი უკვე რუსეთის მოედანზე გადავიდოდა. თეთრი სახლი, როგორც ჩანს, იმედოვნებდა, რომ რუსული მხარე დაეთანხმებოდა ამ შეთავაზებას. ასეთი პოზიცია თავად პრეზიდენტმა ტრამპმაც  გამოთქვა, მაგრამ მოვლენები სხვაგვარად განვითარდა.

13 მარტს აშშ-ის პრეზიდენტის წარმომადგენელი სტივ ვიტკოფი მოსკოვში ჩავიდა, რათა  ცეცხლის შეწყვეტის თაობაზე მოლაპარაკებები გაემართა. თუმცა, ვიდრე ვიტკოფი პუტინს და სხვა მაღალი რანგის წარმომადგენლებს შეხვდებოდა, მანამდე გამოჩნდა, რომ მოსკოვი  უპირობოდ არ აპირებდა ცეცხლის შეწყვეტის შეთანხმებაზე მიერთებას. კერძოდ, პუტინის მრჩეველმა საგარეო საკითხებში იური უშაკოვმა, რომელიც აშშ-სთან მოლაპარაკებებში რუსეთის დელეგაციის მნიშვნელოვანი წევრია, პუტინი-ვიტკოფის შეხვედრამდე ღიად გამოხატა თავის უარყოფით დამოკიდებულებას ჯედაში აშშ-უკრაინას შორის მიღწეული შეთანხმების მიმართ. მისი შეფასებით, ეს შეთანხმება ნაჩქარევად იყო მიღებული და ამასთან, იგი მხოლოდ აშშ-სა და უკრაინის მიდგომას ასახავდა, ხოლო რუსეთის პოზიციას არ ითვალისწინებდა. ცხადია, რომ უშაკოვი არა პირად მოსაზრებას არამედ რუსული მხარის შეჯერებულ პოზიციას აჟღერებდა. ეს მალევე დაადასტურა თავად პუტინმა, რომელმაც ამ თემაზე საუბრისას ხაზგასმით აღნიშნა, რომ  რუსული მხარე მხოლოდ იმ პირობით  დათანხმდებოდა ცეცხლის 30 დღიან შეწყვეტას თუკი იგი  ხანგრძლივ მშვიდობას დაამყარებდა და კონფლიქტის საწყისი მიზეზების აღმოფხვრიდა. ამასთან, მან ყურადღება გაამახვილა „ნიუანსებზე“ და  პრობლემად დაასახელა ისეთი საკითხები როგორც არის ცეცხლის შეწყვეტის პერიოდში უკრაინაში მობილიზაციის გაგრძელება, ქვედანაყოფების საბრძოლო მომზადება და ასევე უკრაინისთვის შეიარაღების მიწოდება. ამდენად, ცხადი გახდა, რომ რუსეთი ცეცხლის შეწყვეტის შეთანხმებას მხოლოდ მისი პირობებით დათანხმდებოდა, რაც დადასტურდა კიდეც ტრამპსა და პუტინს შორის 18 მარტს შემდგარი მორიგი  სატელეფონო საუბრისას. ამ სატელეფონო საუბრის თაობაზე ამერიკული მხარის მიერ გავრცელებული ოფიციალური ინფორმაციიდან გაირკვა, რომ რუსეთი არ მიუერთდა ცეცხლის შეწყვეტის შეთანხმებას, მაგრამ დაეთანხმა ტრამპის ინიციატივას ენერგეტიკასა და ინფრასტრუქტურაზე დარტყმებისა და შავ ზღვაზე ცეცხლის შეწყვეტის შეთანხმებაზე მოლაპარაკებების დაწყებაზე.

შესაბამისად, მოსკოვის პოზიციის გამო აშშ-ის ძალისხმევა ცეცხლის შეწყვეტის თაობაზე შეთანხმების მიღწევაზე წარმატებული ვერ გამოდგა. ამ ეტაპზე მხარეები შეთანხმდნენ აშშ-რუსეთისა და აშშ-უკრაინის დახურული მოლაპარაკებების ფორმატზე, რომელის პირველი რაუნდი 23-25 მარტს საუდის არაბეთში გაიმართა.  ამ მოლაპარაკებებზე მხარეები შეთანხმდნენ შავ ზღვაში ნავიგაციის უსაფრთხოებაზე, თუმცა ამის შესრულებისთვის რუსეთმა გარკვეული ფინანსური სანქციების გაუქმება მოითხოვა.  

ერთი შეხედვით ისე ჩანს, ზელენსკის თეთრ სახლში წარუმატებელი ვიზიტის შემდეგ უკრაინის პოზიციები თითქოს გაუმჯობესდა. თუმცა, უკრაინის თემაზე აშშ-ის მაღალი დონის ოფიციალური პირების მიერ გაკეთებული განცხადებები აჩვენებს, რომ ეს შეფასება მხოლოდ ილუზორულია. ბოლო ხანებში განსაკუთრებით მკაფიო ამ თემაზე სტივ ვიტკოფი იყო, რომელმაც ტაკერ კარლოსნთან ინტერვიუში პრაქტიკულად ყველა მნიშვნელოვან საკითხზე  უკრაინის ინტერესებისთვის შეუსაბამო პოზიცია გააჟღერა. საკვანძო საკითხად მან ყირიმის, ლუგანსკის, დონეცკის, ზაპოროჟიესა და ხერსონის ტერიტორიების საკითხის გადაწყვეტა დაასახელა. აღნიშნა, რომ ამ რეგიონების მოსახლეობა რუსულენოვანია. ისაუბრა ამ ტერიტორიებზე რუსეთის მიერ ჩატარებულ რეფერენდუმსა და მათი რუსეთის ნაწილად გამოცხადების თაობაზე. იგი ასევე შეეხო უკრაინაში არჩევნების ჩატარებასაც და თქვა, რომ ეს საკითხი უკვე შეთანხმებულია. გარდა ამისა, ვიტკოფმა  უარყო უკრაინის ნატოში გაწევრიანების პერსპექტივა.

რუსეთის მიდგომა

მოსკოვის მიდგომა ტრამპის ადმინისტრაციასთან პირველივე ოფიციალური ურთიერთობების გამოიკვეთა და იგი დღემდე უცვლელი რჩება. მოსკოვი მხოლოდ საკუთარი მოთხოვნების გათვალისწინების შემთხვევაში არის თანახმა სამშვიდობო შეთანხმების გაფორმებაზე და თანაც იგი პრაქტიკულად მაქსიმალისტურ პირობებს აყენებს. ეს დაადასტურა ცეცხლის შეწყვეტის თაობაზე ტრამპთან მოლაპარაკებების შემდეგ მოსკოვის მიერ გავრცელებულმა განცხადებამ, რომელშიც ორი საკითხი იქცევს განსაკუთრებულ ყურადღებას. კერძოდ:       

1. მოსკოვის პოზიციის თანახმად, დარეგულირების პროცესმა უნდა აღმოფხვრას  კონფლიქტის საწყისი მიზეზები და უნდა გაითვალისწინოს უსაფრთხოების სფეროში რუსეთის კანონიერ ინტერესებს;
2. 30 დღიანი ცეცხლის შეწყვეტის შეთანხმებაზე მიერთების სანაცვლოდ რუსეთი ითხოვს  უკრაინაში მობილიზაციის, უკრაინის გადაიარაღების, უკრაინისთვის უცხოური სამხედრო დახმარების მიწოდებისა და სადაზვერვო ინფორმაციის გაზიარების შეწყვეტას. 

სააგენტო როიტერის (Reuters) თანახმად, მოსკოვმა ვაშინგტონს წარუდგინა საკუთარი მოთხოვნების სია, რომლებსაც იგი უკრაინაში ომის დასრულების კონტექსტში აყენებს. ეს მოთხოვნები საკმაოდ ფართოა და პრაქტიკულად იმეორებს იმას, რასაც მოსკოვი ადრეც ითხოვდა. მათ შორის არის, უკრაინის ნატოში არგაწევრიანების, უკრაინის ტერიტორიაზე უცხო ქვეყნის ჯარების არგანლაგებისა და რუსეთის შემადგენლობაში როგორც ყირიმის, ისე მის მიერ ოკუპირებული კიდევ ოთხი რეგიონის – ლუგანსკი, დონეცკი, ხერსონი და ზაპოროჟიე აღიარების საკითხები. ნიშანდობლივია, რომ ეს საკითხები თითქმის მთლიანად ემთხვევა იმათ, რაზეც ვიტკოფმა ტაკერ კარლსონთან ინტერვიუში ისაუბრა.   

ამასთან, მოსკოვი, როგორც ჩანს, არ თვლის, რომ მისი მაქსიმალისტური მიდგომები ხელს შეუშლის აშშ-სთან ორმხრივი ურთიერთობების აღდგენას. პირიქით მას ამ ურთიერთობების გაუმჯობესებისა და რუსეთის წინააღმდეგ დაწესებული სანქციების შემსუბუქების მოლოდინი გააჩნია. ნიშანდობლივია, რომ რუსეთის წარმოებისა და ვაჭრობის სამინისტრო ატარებს გამოკითხვებს კომპანიებს შორის, იმის თაობაზე თუ რომელი სანქციების მოხსნა იქნება პირველ რიგში უპრიანი. ყველაზე მძიმედ როგორც ჩანს ითვლება გადარიცხვებთან დაკავშირებით არსებული შეზღუდვები, ასევე ენერგო სფეროზე, კონკრეტულად, კი ნავთობგადამზიდებზე დაწესებული სანქციები.

დასკვნა

მოსკოვის პოზიცია ცალსახაა. კერძოდ, იგი ომში თავს გამარჯვებულად მიიჩნევს და მოლაპარაკებების მაგიდასთან მხოლოდ საკუთარი პირობებით აპირებს დაჯდომას. ამავდროულად, იგი ცდილობს გააღრმაოს ტრამპის ადმინისტრაციასთან ურთიერთობების პოზიტიური დინამიკა  და ეს გამოიყენოს როგორც ფაქტორი უკრაინაზე ირიბი ზეწოლისთვის. ვაშინგტონი კვლავ ორიენტირებულია ომის სწრაფად დასრულებაზე, თუმცა აცნობიერებს, რომ ამას მრავალი ობიექტური გარემოება უშლის ხელს. ამასთან, ტრამპის ადმინისტრაცია კვლავაც იმ პოზიციაზე რჩება, რომ კომპრომისი უკრაინის ინტერესების ხარჯზე უნდა მოხდეს, მაგრამ ასეთი გადაწყვეტილების მიღება პოლიტიკურად საკმაოდ სარისკოა, რადგან ვაშინგტონის მშვიდობისმყოფელ როლზე მეტად მოსკოვის უპირობო გამარჯვებას გაუსვამს ხაზს. ცხადია, უკრაინასაც აქვს საკუთარი წითელი ხაზები და იგი არ არის მზად დააკმაყოფილოს რუსეთის მაქსიმალისტური მოთხოვნები, მით უმეტეს, რომ კიევს ევროპის დიდი ქვეყნების მხარდაჭერა გააჩნია. კიევისთვის ამ ეტაპზე მნიშვნელოვანია, რომ შეინარჩუნოს ვაშინგტონთან კონსტრუქციული ურთიერთობები, რისთვისაც მას მოუწევს გარკვეულ დათმობებზე წასვლა. თუმცა, ამავდროულად კიევი შეეცდება უკრაინის წითელი ხაზების თაობაზე ვაშინგტონთან საერთო ხედვაზე შეჯერებას. მისთვის ასევე მნიშვნელოვანია ფრონტის ხაზზე არსებული მდგომარეობა, რადგან რუსეთის სამხედრო წინსვლა ცხადია გააუარესებს უკრაინის პოზიციებს მოლაპარაკებების პროცესში.