უკრაინა-რუსეთის ომი – სიბნელე გვირაბის ბოლოს

ავტორი: ზურაბ ფარჯიანი

2022 წლის 24 თებერვლიდან მსოფლიოს და განსაკუთრებით მისი ევროპული ნაწილის ყურადღება უკრაინაზეა მიჯაჭვული. „Киев за 3 дня“ (კიევი სამ დღეში) გადაიქცა უკვე 3 წლიან ომად, რომელსაც დასასრული არ უჩანს.  

მიუხედავად პრეზიდენტი ტრამპის მცდელობებისა, მხარეების პოზიციები, ძალთა ბალანსი და შიდა სიტუაცია რუსეთსა და უკრაინაში გვიბიძგებს ვიფიქროთ, რომ ამ ომს დასრულება მანამდე არ უწერია, სანამ რომელიმე მხარე იმდენად არ დასუსტდება, რომ ნებისმიერ დოკუმენტს მოაწეროს ხელი, რასაც წინ დაუდებენ; ან სანამ ასეთი დასუსტების საფრთხეს არ იგრძნობს.

ამ ეტაპზე კი არც რუსეთს აქვს ომში გარდატეხის შეტანის რესურსი და არც უკრაინას. მართალია, რუსეთი მიიწევს წინ, მაგრამ „კუს ნაბიჯით“. ამ “ტემპით”, დონეცკის ოლქის იმ ტერიტორიების დასაპყრობად, რის გადმოცემასაც პუტინი უკრაინისგან ითხოვს, რუსებს კიდევ 4, ან უკეთეს შემთხვევაში 2 წელი მაინც დასჭირდებათ.

ომში გარდატეხის შეტანა შესაძლებელი იქნებოდა ან რომელიმე მხარის დასუსტების, მკვეთრად გაძლიერების, ტექნოლოგიური გარღვევის ან მოკავშირეების მხრიდან წნეხის (სამხედრო და ეკონომიკური) გაზრდის ხარჯზე, თუმცა ჯერ მსგავსი არაფერი ხდება.

უფრო მკაფიო სურათისთვის ქვემოთ  განხილულია მხარეთა პოზიციები.

უკრაინის პოზიცია:

უკრაინა ვერ დათანხმდება ტერიტორიების გაცვლას და დონეცკის ოლქის „ზეგამაგრებული“ ნაწილის, ე.წ. „ციხესიმაგრეების სარტყლის“ გადაცემას შესაბამისი მყარი გარანტიების გარეშე.

ასეთ გარანტიად კი ვერ ჩაითვლება პუტინის მიერ სიტყვიერი პირობის მიცემა, რადგან მისი დაპირებების  უკვე აღარავის სჯერა. მით უმეტეს, უკრაინელებისთვის, უტრირება რომ მოვახდინოთ, პუტინის მიერ დედის დაფიცება („Мамой клянусь я больше не буду“), ვერ ჩაითვლება რაიმე გარანტიად. ასეთ გარანტიად ასევე ვერ ჩაითვლება თუნდაც რუსეთის კანონმდებლობასა და კონსტიტუციაში შესაბამისი შინაარსის ჩანაწერის გაკეთება.  

გასათვალისწინებელია ის ფაქტიც, რომ წერილობითი “გარანტიები” რუსეთისგან უკრაინამ ორჯერ ისედაც მიიღო – პირველად, “ბუდაპეშტის მემორანდუმით” 1994 წელს, როცა აშშ-ს, ჩინეთის, დიდი ბრიტანეთისა და რუსეთის უსაფრთხოების და ტერიტორიული მთლიანობის გარანტიების სანაცვლოდ კიევმა მსოფლიოში სიდიდით მესამე ბირთვული არსენალი დათმო   და მეორედ  უშუალოდ პუტინისგან, როდესაც 2004 წლის 22 აპრილს ვლადიმერ პუტინმა საზეიმოდ დაამტკიცა რუსეთ-უკრაინის საზღვრის ურღვევობის შესახებ ხელშეკრულება. როგორც შეასრულა რუსეთმა ეს “გარანტიები” – ცნობილია. ასევე შეგვიძლია გავიხსენოთ პუტინის ინტერვიუები, სადაც ის მკაფიოდ აცხადებდა, რომ რუსეთი არ აპირებდა თუნდაც ყირიმის მიერთებას.

ბუნებრივია, „გარანტიებად“ უკრაინა ვერ მიიღებს იმ პირობებს, რაც რუსეთმა ჯერ კიდევ 2022 წლის გაზაფხულზე სტამბოლის მოლაპარაკებებზე წამოაყენა, როდესაც ისევ თავად რუსეთი უნდა ყოფილიყო უკრაინის უსაფრთხოების ერთ-ერთი „გარანტი“ და ამასთან მასვე უნდა ჰქონოდა „ვეტოს“ უფლება უკრაინის უსაფრთხოების გარანტიების ამოქმედებაზეც კი. უბრალოდ შეუძლებელია ვინმე დათანხმდეს იმას, რომ მკვლელს ჰქონდეს მის მიმართ სისხლის სამართლის დევნაზე „ვეტოს“ უფლება.

ასევე გარანტებად ვერ ჩაითვლებიან ქვეყნები, რომლებიც ან პირდაპირ თუ ირიბად იყვნენ და არიან რუსეთის მოკავშირეები ომში. შესაბამისად უკრაინას სჭირდება ან ნატო-ს მე-5 მუხლის მსგავსი გარანტიები ან კიდევ უფრო უკეთესი  – ძლიერი და კბილებამდე შეიარაღებული უკრაინული არმია.

და ამ გარანტიების მიუხედავადაც, უკრაინისთვის მაინც ძალიან გაუმართლებელი იქნება დონეცკის ოლქში ეგრეთ წოდებული „სლავიანსკ-კრამატორსკის აგლომერაციის“ გადაცემა რუსეთისთვის. ესაა საკმაოდ დიდი ფართობის , სტრატეგიულ სიმაღლეებზე განლაგებული და გამაგრებული ტერიტორია, რომლის გადაცემის შემთხვევაში რუსეთს შეეძლება გაცილებით თავისუფლად შეუტიოს თუნდაც ხარკოვს და დნეპროპეტროვსკის ოლქს. სლავიანსკ-კრამატორსკის შემდეგ უკრაინას არც რაიმე საფორტიფიკაციო ნაგებობები იცავს, არც რაიმე ბუნებრივი წინაღობები მდინარე დნეპრამდე.

ნებით, მსგავს რამეს არავინ ჩაიდენს. საქართველოს მაგალითზე რომ გადმოვიტანოთ, არავინ გაცვლის ქუთაისს პირობითად რომელიმე სოფელში, თან თუ არანაირი გარანტია არ იარსებებს, რომ შემდეგ მტერი ბათუმზე ან თბილისზე არ დაიძვრება.

მნიშვნელოვანია იმის გათვალისწინებაც, რომ პუტინისგან განსხვავებით, ზელენსკი არაა ერთპიროვნული მმართველი და მსგავსი გადაწყვეტილების ცხოვრებაში გატარება მას რბილად რომ ვთქვათ გაუჭირდება. გემახსოვრებათ, ცოტა ხნის წინ რამხელა ვნებათაღელვა გამოიწვია უკრაინულ საზოგადოებაში გაცილებით უმნიშვნელო საკითხმა – პრეზიდენტი ზელენსკის მიერ ანტიკორუფციული ორგანოების უფლებამოსილებების შეზღუდვის მცდელობამ, რის შემდეგაც ზელენსკის უკან დახევა მოუწია.

შესაბამისად, არ უნდა გვქონდეს იმის მოლოდინი, რომ ზელენსკი ღია კაპიტულაციას დათანხმდება. იმასაც ნუ გამოვრიცხავთ, რომ მსგავსმა გადაწყვეტილებამ შეიძლება ვნებათაღელვა არა მარტო საზოგადოებაში, არამედ ფრონტზე მებრძოლ ქვედანაყოფებშიც გამოიწვიოს და უხეშად რომ ვთქვათ, ზელენსკის მოუტრიალდეს ჯარი და “პასუხი მოსთხოვოს”.

რუსეთის პოზიცია:

პუტინის პრობლემა არაა იმდენად საკუთარი მოსახლეობა, რამდენადაც საკუთარი ჯარი. მილიონამდე მკვლელი, რომელიც ომის დასრულების შემთხვევაში უკან დაუბრუნდება “დედა რუსეთს”. საბჭოთა კავშირმა და მოგვიანებით რუსეთმა ავღანეთის და ჩეჩნეთის ვეტერანები ძლივს „გადახარშეს“ და რამდენჯერმე მეტი რაოდენობის უკრაინის ომის ვეტერანების საზოგადოებაში რეინტეგრაცია კიდევ უფრო რთული იქნება.

ომის „გაყინვამ“ ფრონტის არსებულ ხაზებზე ასევე შეიძლება გამოიწვიოს უკმაყოფილება მმართველი ელიტის იმპერიალისტურ „დერჟავნიკულ“ ნაწილში, თუმცა „პრიგოჟინის აჯანყების“ შემდეგ მმართველი ელიტა კიდევ უფრო მკაცრი მეთვალყურეობის ქვეშაა და რამე მკვეთრი რეაქციები ნაკლებად მოსალოდნელია.

ამასთან ერთად, უნდა აღინიშნოს რომ დონბასის ტერიტორიების სრული ოკუპაციის გარეშეც, რუსეთს არცთუ ისე ცუდ პირობებს სთავაზობდნენ. მაგალითად, ტრამპის ადმინისტრაციის თავდაპირველი შეთავაზებებით რუსეთი არა მარტო ინარჩუნებდა ოკუპირებულ ტერიტორიებზე „დე ფაქტო“ კონტროლს, არამედ შეიძლება მომხდარიყო ყირიმის „დე იურე“ რუსეთის ტერიტორიად აღიარებაც. ასევე გათვალისწინებული იყო სანქციების ეტაპობრივად მოხსნა და ევროპის კონტინენტზე მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ ყველაზე დიდი ომის გამჩაღებლის „ცივილიზებული ქვეყნების კლუბში“ დაბრუნება. ეს კი უკვე საკმაოდ დიდი გამარჯვებაა პუტინისთვის და მარცხი დასავლეთისთვის, მით უმეტეს დღევანდელი რუსული პროპაგანდისტული მანქანის ეფექტიანობის გათვალისწინებით.   

რეალურად რომ შევხედოთ, ყველაზე ადვილად ამ ომის დასრულება მაინც პუტინს შეუძლია. გამოაცხადოს ცეცხლის შეწყვეტა; „გაყინოს“ ფრონტის ხაზი და „შეირგოს“ უკვე დაპყრობილი, არცთუ მცირე ზომის ტერიტორიები.

მაგრამ პუტინი ალბათ ომს უკიდურეს წერტილამდე თუ არ მივიდა, არ გააჩერებს და სავარაუდოდ სიკვდილამდე ეცდება მკვდარი იმპერიების ფანტომის მკვდრეთით აღდგენას. მეორე მხრივ, თუ რუსეთის ეკონომიკური პრობლემები კიდევ უფრო გაღრმავდება, პუტინი იძულებული გახდება დათანხმდეს იმ პირობებს, რასაც სთავაზობენ. თუმცა, ჯერ როგორც ჩანს ის ამისთვის მზად არ არის. 

ევროპის პოზიცია:

როგორც ვაშინგტონში გამართული შეხვედრიდანაც გამოჩნდა, ევროპა თითქოს საბოლოოდ გამოფხიზლდა, თუმცა წარსულის გამოცდილების გათვალისწინებით ამაში ბოლომდე დარწმუნებულიც ვერ ვიქნებით. ევროპელებს უკრაინელებზე არანაკლებ უნდათ მშვიდობის მყარი გარანტიები და ეს გარანტიები, რომ რუსეთის „პატიოსანი სიტყვა“ ვერ იქნება, კარგად იციან. ამჟამად ევროპის საუკეთესო გარანტია არის უკრაინის ჯარი და სანამ ევროპა შეძლებს ხელახლა მილიტარიზაციას, მანამდე უკრაინა იქნება მათი საიმედო ფარი. „ნატო“-ს მე-5 მუხლზე გაცილებით სანდოც კი.

ევროპის სასიცოცხლო ინტერესია პუტინის გაჩერება. რადგან არავინ იცის, რა მიმართულებით დაიძვრებიან რუსული კოლონები „მომდევნო ომის“ შემთხვევაში. სავსებით შესაძლებელია, ეს სულაც არ იყოს ჩერნიჰოვი-კიევი, არამედ „სუვალკის დერეფანი“ (პოლონეთი-ლიეტუვას სასაზღვრო ტერიტორია), რიგა ან ნარვა. ვაშინგტონში პრეზიდენტ ტრამპთან შეხვედრაზე გამოჩნდა, რომ ევროკავშირის წამყვანი ქვეყნები და დიდი ბრიტანეთი როგორც იქნა ერთსულოვანი არიან.

აშშ-ის პოზიცია:

აშშ-ის შემთხვევაში ყველაფერი საკმაოდ ბუნდოვანია, განსაკუთრებით ტრამპის ადმინისტრაციის ფონზე. ტრამპის მცდელობები, დაასრულოს ყველა კონფლიქტი დედამიწაზე მისასალმებელია, მაგრამ არსებული რეალობების გათვალისწინების გარეშე „მშვიდობის“ დამყარება ან არ გამოვა, ან არანაირ „მშვიდობას“ არ მოიტანს საბოლოო ჯამში. „მშვიდობა“ და „დამშვიდება“, „Peace“ და „Appeasement“ ორი ძალიან განსხვავებული ცნებებია და ისინი არც ჩვენ, არც აშშ-ის მოქმედ ადმინისტრაციას არ უნდა აერიოს. სხვა მხრივ კი, დიპლომატიურ ასპარეზზე ყველა მხარე ცდილობს ტრამპი აქოს და ადიდოს. ეს „გაკვეთილი“ როგორც ჩანს ზელენსკიმაც ისწავლა და სხვებმაც.  

ამასთან ერთად, „ეპშტეინის ფაილების“ და მოახლოებული შუალედური არჩევნების ფონზე, პრეზიდენტ ტრამპს არაფერში აწყობს სკანდალები, რომლებიც ნეგატიურად მოქმედებენ მისი და რესპუბლიკური პარტიის რეიტინგზე. შესაბამისად, შეიძლება ეს “მშვიდობისკენ სწრაფვა” კარგა ხანს გაწელოს, რადგან ყველა მხარე ცდილობს თავად გამოჩნდეს ტრამპის სამშვიდობო ინიციატივების გულმხურვალე მხარდამჭერად, თუმცა რეალური ქმედებებისგან სხვადასხვა მიზეზთა გამო  თავს იკავებს. ტრამპისადმი მაამებლობა თუნდაც პუტინის ანკორიჯში ჩასვლაში გამოიხატა,  ცხენ-ირმების და თეთრი დათვების შტატში და არა  ვაშინგტონში, რომელიც გაცილებით მეტად შეესაბამებოდა პუტინის და რუსეთის ამბიციებს.

ტრამპის ადმინისტრაციის სამშვიდობო ინიციატივებზე საუბრისას აუცილებლად უნდა ვახსენოთ სტივ უიტკოფის პიროვნება. სამწუხაროდ უიტკოფს არ აქვს არანაირი დიპლომატიური გამოცდილება და რბილად რომ ვთქვათ „შეცდომებს“ უშვებს. მაგალითად მას პუტინთან ერთ-ერთ  შეხვედრაზე სულაც მხოლოდ რუსი თარჯიმანი უთარგმნიდა და ბოლო შეხვედრისას კი პუტინის ნათქვამიდან საერთოდ არასწორი დასკვნები გამოიტანა.

გრძელვადიან პერსპექტივაში, ბუნებრივია აშშ-ს ინტერესებშია ძლიერი უკრაინა და ევროპა, რაც მას საშუალებას მისცემს მთლიანად გადაერთოს აზია-წყნარი ოკეანის რეგიონზე, თუმცა რამდენად შეეწირება აშშ-ს გრძელვადიანი ინტერესები მოქმედი ადმინისტრაციის ინტერესებს, „საკითხავი აი ეს არის“.

ჩინეთის პოზიცია:

ალბათ ერთადერთი „გლობალური მოთამაშე“, რომელსაც აწყობს ომის უსასრულოდ გაგრძელება ჩინეთია. გარდა იმისა, რომ ჩინეთი კონფლიქტის ორივე მხარეზე ყიდის დრონებს თუ ომისთვის აუცილებელ სხვა კომპონენტებს, დამატებით რუსეთისგან  ნავთობსა და გაზს ძალიან იაფად ყიდულობს. გაგიკვირდებათ და ჩინეთი უფრო იაფად იღებს გაზს, ვიდრე ის რუსული რეგიონები, სადაც ეს გაზი მოიპოვება.

ჩინეთს ასევე არ აწყობს აშშ-ის ყურადღების მასზე გადატანა. შესაბამისად მას რუსეთის არც გამარჯვება, არც მარცხი არ აწყობს.  ამ ომმა რუსეთი პირდაპირ დამოკიდებული გახადა ჩინეთზე – სანამ ომი გაგრძელდება, რუსეთი ჩინეთზე იქნება დამოკიდებული ყველა მიმართულებით და ბუნებრივია ეგ ჩინეთის ინტერესებშია.

არასახარბიელოა დასკვნა, რომელიც შეგვიძლია ამ ყველაფრიდან გამოვიტანოთ – ომი გაგრძელდება.

ომი გაგრძელდება იმიტომ, რომ პუტინს უკვე ისტორიის წიგნებში შესვლა კი არ უნდა (ისედაც შევიდა), არა – მას უნდა თავად დაწეროს ისტორია. დაწეროს უკრაინელების და რუსების სისხლით.

ამავდროულად, უკრაინა და ევროპას მხოლოდ თავდაცვის რესურსი გააჩნიათ, ისიც აშშ დახმარებით. სამწუხაროდ, ევროპული პოლიტიკა და საწარმოო პოტენციალი “ცივი ომის” შემდეგ ძალიან დიდხანს ირგებდა “ვარდისფერ სათვალეებს” და რეალურ სამყაროში დაბრუნებას დრო დასჭირდება. დრო, რომელსაც უკრაინის არმია ევროპისთვის იგებს პოკროვსკის და ვოლჩანსკის მისადგომებთან.

ამ “სტატუს კვოს” შეცვლა ალბათ ერთბაშად არ მოხდება, თუნდაც იმიტომ, რომ გასაგები მიზეზების გამო ყველას ეშინია უკრაინაში მიმდინარე ომი ბირთვულ ომში არ გადაიზარდოს. შესაბამისად, გაგრძელდება “ბაყაყის მოხარშვის” სტრატეგია, იმ მომენტამდე, სანამ რუსეთს სრულიად ამოეწურება შეტევითი პოტენციალი. მეორე მხრივ, „მშვიდობა“ შეიძლება დამყარდეს უკრაინელების ფრონტის ხაზის ჩამოშლის შემთხვევაშიც, რაც კაპიტულაციის წინაშე დააყენებდა უკრაინას. ვიმედოვნოთ, რომ მსგავსი სცენარი არასოდეს განხორციელდება –  რეალურად არც არაფერი მიანიშნებს ამაზე. ფრონტის ხაზის გარღვევას და ამ გარღვევით სარგებლობას სჭირდება ცოცხალი ძალისა და ტექნიკის მნიშვნელოვანი რეზერვები, რაც რუსეთს არ გააჩნია და შესაბამისად ამიტომაც მიდის ეს ომი პირველი მსოფლიო ომის სცენარით. ბუნებრივია, უკრაინას და დასავლეთს ყველაზე მეტად  უნდა სისხლისღვრის შეწყვეტა და  მშვიდობა, ოღონდ ისეთი მშვიდობა, რომელსაც ერთ-ორ წელიწადში კიდევ უფრო დიდი ომი  არ მოყვება.